índice

HISTORIA DA LINGUA GALEGA

PEPE CARREIRO

OS SÉCULOS ESCUROS

A que chamamos séculos escuros? Aos séculos XVI, XVII, XVIII durante os cales a lingua galega entra nun período de decadencia e perde o seu uso nos rexistros oficiais

Por que o galego desapareceu da administración?

 Durante a baixa idade media os galego foi lengua habitual na relación entre vasalos e señores, e redatábanse testamentos: “feito con saúde e con todo o seu siso” , ceremonias religiosas: “feceron logo palabras de casamento ambos e dous…”

  As revoltas dos nobres galegos ante os reis de Castela e a súa derrota fixo que viñeran para Galicia nobres de castela que traian criados recudadorees e escribnos polo que o uso do galego vai per dendo o seu uso na escrita. Os bispos e arzobispos das dioceses galegas tamén serán foráneos, e o galego irá desaprecendo da liturgia. Despois das guerras irmandiñas e da guerra entre Isabel, casada con Fernando de Aragón, e Juana de Castilla, filla de Enrique IV de Castela, apoiada por Afonso V, rei de Portugal, e gran parte dos nobres galegos (subditos moitos deles dos reis de Castela e Portugal),  os Reis Católicos crearon a Real Audiencia, que xunto coas Cortes do Reino , chamadas máis tarde Xunta. Despois da derrota dos nobres galegos, (execución de Pardo Cela, desaparición de Pedro Álrez de Soutomaior…) a chegada de nobres, eclesiásticos e cargos públicos incrementarase e o uso do galego, se ben a nivel popular manterase oralmente, será residual na administración.

   Na igrexa  en 300 anos houbo 15 bispos galegos por 152 foráneos.

   A lei dada en 1480 a petición dos procuradores das cortes de Toledo, pola que se manda que de entón en diante non se dea tidoo de escribano sin ensame e sin licencia do real Consello, será definitiva.  (Xesús Ferro Couselo. Homenaxe a Otero Pedrayo, 1958)

     A regulación do oficio do escribano voltará a ser regulada por “La Pragmática de Alcala” (1503),en tempos dos Reis Católicos e por  “la instrucción para escribanos numerarios y reales” (1750) en tempos de Fernando VI

Por que se separan o galego e o portugués?

A independencia de Portugal do reino de Castela fixo que o galego e o portugués se foran distanciando. No século XIII o rei Afonso II, imporá a grafía provenzal “lh”, “nh”.

O galego manterase no pobo, sobre todo oralmente. O portugués, lingua oficial do reino; seguirá o esplendor da literatura medieval con Luís Vaz de Camões, Os Lusiadas.

                                                                                                                                                                                (Noelia Martínez Figueira& Marcos Iglesias Santos)

Os Luisadas        Canto I       1  
As armas e os barões assinalados,
Que da ocidental praia Lusitana,
Por mares nunca de antes navegados,
Passaram ainda além da Taprobana,
Em perigos e guerras esforçados,
Mais do que prometia a força humana,
E entre gente remota edificaram
Novo Reino, que tanto sublimaram;                            2      E também as memórias gloriosas
Daqueles Reis, que foram dilatando
A Fé, o Império, e as terras viciosas
De África e de Ásia andaram devastando;
E aqueles, que por obras valerosas
Se vão da lei da morte libertando;
Cantando espalharei por toda parte,
Se a tanto me ajudar o engenho e arte.

Os Lusiadas    Canto X      155
Pera servir-vos, braço às armas feito,
Pera cantar-vos, mente às Musas dada;
Só me falece ser a vós aceito,
De quem virtude deve ser prezada.
Se me isto o Céu concede, e o vosso peito
Dina empresa tomar de ser cantada,
Como a pres[s]aga mente vaticina
Olhando a vossa inclinação divina,
156  Ou fazendo que, mais que a de Medusa,
A vista vossa tema o monte Atlante,
Ou rompendo nos campos de Ampelusa
Os muros de Marrocos e Trudante,
A minha já estimada e leda Musa
Fico que em todo o mundo de vós cante,
De sorte que Alexandro em vós se veja,
Sem à dita de Aquiles ter enveja.

Verdes são os campos, 
De cor de limão: 
assim são os olhos 
do meu coração.
Campo, que te estendes 
com verdura bela; 
ovelhas, que nela 
vosso pasto tendes, 
de ervas vos mantendes 
que traz o Verão, 
e eu das lembranças 
do meu coração.
Isso que comeis
não são ervas, não: 
são graças dos olhos 
do meu coração

 

 

Algúns escritores desta etapa.

Martín Torrado; Frei Martín Sarmiento; Frei Benito Feixoo; Xosé Andrés Cornide; Antonio Cernadas de Castro, cura de Fruíme; Xosé Fernández Neira; Manuel Pardo Andrade, Xoán Pérez Tonel...

 

Santo da barba dourada,
vello honrado, meu patrón;
raio, fillo do trebón,
capitán da roxa espada;
señor da cruz colorada,
valente e forte guerreiro,
a quen todo o mundo enteiro,
polo mar e pola terra,
chama, na paz e na guerra,
Santiago o cabaleiro.
................................

¿Elo é que non podés?
Eu non sei como esto sexa,
ou debe de ser envexa
do ben que a España facés.
Eu non vin tal entremés:
que a un crego lle fagan ter
unha freira por muller..
¡Arreda vai, Satanás!
Santo, vós, se vos casás,
dais ó mundo en que entender.
..............................................

Meu Santo, agora digo eu,
con perdón, se a min mo dan:
¿a xente da miña lan
onde ha de ir ó Xubileu?
Non ha de faltar un xudeu
que nos diga que ninguén,
sen ir a Xerusalén,
nestas vosas estazós
non pode gañar perdós
por Xesús de Nazarén.
................................        Martín Torrado

      Diglosia: Vén do grego  δίγλωσσος (dúas linguas). É a situación de convivencia de dúas variedadea lingüísticas no seno dunha mesma  población ou territorio, na que un dos idiomas tén un estatus de prestixio frente ao outro, que é relegado ás situacións socialmente inferiores da oralidade, vida familiar ou folklore.

     "O SÉCULO DAS LUCES": Así é chamado o século XVIII e caráterizaxe pola ilustración, movemento cultural que tiña a finalidade de disipar as "tebras" da humanidade mediante as "luces" da razón.  Abarcou desde o racionalismo ao empirismo do século XVII ata a revolución industrial e a revolución francesa do XVIII.

     O ilustrados defenden de que a razón humana podía combatir a ignorancia e a superstición, a tironía e construír un mundo mellor. Discuten a orixe divina do poder real.

     Que cultivos Melloraron a economía galega no século XVIII?  A introdución da  pataca e do millo, cultivos provinte do continente américano, posibilitou unha mellrora na alimentación que sacou fame e medrou a autoestima.

       A mellora económica posibilitou a construción e restauracións de pazos, igrexas, novas fachadas nas catedrais...

                                                                                                                                                                                   (Noelia Martínez Figueira& Marcos Iglesias Santos)