CASTELAO...
RIANXO (29-01-1886) - BUENOS AIRES (07-01-1950)
|
UN OLLO DE VIDRO |
|
|
Por aquel tempo tiña un galo tan amante que viña comer na miña man. Chamáballe Tenorio. Un día estando eu agachado cos graos de millo na cunca das mans, veuse cara a min, paseniñamente, tripando a terra con aquel de señorón fidalgo. Plántase diante de min , ergue o pescozo para fitar de perto, cicais bulronamente, aquel meu malfadado ollo grolo, e, cavilando que sería cousa de manxar, axeitoume un peteirazo tan ben dirixido que me deixou torto. Castelao. Un ollo de vidro (adap) |
|
|
Decateime que era un esqueleto de muller e inquirín garimoso -Será vostede algunha muller das que mataron en Oseira, Nebra ou Sofán? -Non, señor, non.- respondeume- Eu morrín de tristura. -Moi fonda debeu ser a tristura? -Si, señor. Eu morrín namorada do home que apodrece debaixo desta pedra? Castelao. Un ollo de vidro (adap) |
|
|
Nestes días hai moitos enterros. A carón de mín enterraron un e para saír de dúbidas peteille na súa caixa. -Hai andacio na cidade? -Eu que sei! -E logo vostede de que morreu? -Eu? Eu pegueume un tiro! Castelao. Un ollo de vidro (adap) |
|
|
O ZAPATEIRO Eu tiña unha voz de trono, unha voz que metía medo de fonda que era e en calidade de fenómeno entrei como baixo no orfeón; mais de alí a pouco de entrar o director díxome que desafinaba e tiveron o callo de botarme fora... Todas as noites escoitaba os ensaios do orfeón... A tristura foi estruchándome a caixa do peito e no derradeiro ensaio do orfeón a vida fuxiu de min nun sospiro velaíño. O pobre zapateiro morreu de saudade. Castelao. Un ollo de vidro (adap)
|
|
|
Aínda non rematara de ceibar a derradeira verba, cando un esqueleto varudo e forte, turrando por min, afastoume daquela xuntanza dicíndome: -Vostede facer mal falar con oitocentistas. Era un inglés que falaba galego! .................. Eu arrepúxenme ao inglés, por xogar co esquelete dun rapaciño, que me respondeu friamente: - Min divertirme moito. Min sentir non ser no outro mundo para donar ao rillote unha esterlina. Castelao. Un ollo de vidro (adap) |
|
|
O PATAQUEIRO
Hai no
camposanto un “pataqueiro” que morreu de fame e que hoxe ten mausoleo de
mármores. Foi un home de gran merecemento na vida; mais agora é insoportábel
en forza de coidar que non nacerá no mundo quen o avantaxe como poeta. O poeta non é ben asisado. Anda sempre pedindo unha calivera emprestada para recitar o monólogo de Hamlet, e aínda fai outras tolerías. Castelao. Un ollo de vidro (adap) |
|
|
O FILÁNTROPO Outro esqueleto de mausoleo de mármore foi un americano que, farto de engaiolar aos indios no Chaco con adoas de vidro, morreu en arrecendor de santidade, deixando cartos para escolas e hospitais. O seu mausoleo ten no piruco de todo un símbolo da Caridade en figura de ama de cría. O poeta di que o filántropo foi un besta. Desas que “sobre o ben e o mal consultan simplemente o código penal”. O filántropo non fai nin di nada que mereza contarse. Sen cartos ten mortas todas as súas actividade Castelao. Un ollo de vidro (adap) |
|
|
Eu era unha criada de servir –contoume-. Anque non era bonita tiña mocidade. Un día caeume un dente e certo demo de señorito, que andaba facéndome as beiras, ofreceume cartos para que fose ao dentista. Mireime no espello e axiña comprendín canto me afeaba aquel portelo na boca, e tanto esgaravellou o señorito na miña tolería moza que me deixei pór o dente… Castelao. Un ollo de vidro (adap) |
|
|
Hoxe meu pai, cun lagarto apreixado nas mans, faloume deste xeito -Teño que ir ao San Andrés de Teixido para cumprir unha oferta que fixen e non cumprín en vida. A miña alma ten de encarnar neste lagarto e moito tempo tardarei en voltar. Recoméndoche que teñas conta da miña cova e de vez en cando botes unha ollada ao meu esqueleto, pois teño un veciño coxo que quere roubarme unha perna. Castelao. Un ollo de vidro (adap) |
|
|
O CACIQUE
Un home de carne e óso, sae dunha cova, gabea pola parede do cimeterio e foxe cara á cidade. Unha noite púxenme ao asexo e fun detrás del. Parouse diante dunha chouza e entrou por unha rendixa da porta. Nun leito misérrimo durmía unha rapaza. A pantasma chegouse a ela e estivo cos beizos pousados no pescozo da rapaza. Cando se ergueu tiña a boca ourelada de roxo, era un vampiro.
O vampiro seguiu chuchando o sangue de máis vitimas. Quixen saber quen fora o vampiro no mundo dos home e fun ler o seu nome de bronce no rico mármore da campa. O seu nome abondoume para saber que fora un canalla. Era un cacique!
Castelao. Un ollo de vidro (adap) |
|
|
COUSAS |
|
|
Chamábanlle a "Marquesiña" e os seus peíños endexamais se calzaron... A súa nai é tan pobre que traballa de xornaleira na casa do Marqués. E aínda lle chaman a "Marquesiña"! Castelao. Cousas (adap) |
|
|
O “Rifante” era un mariñeiro que ganaba pesos que na súa bulsa gardábanse talmente como auga nunha peneira. En terra o Rifante non tiña caletre ningún; en canto poñía pé no seu barco, trocábase nun sabio. Tiña moitos fillos e moitos netos e todos a gastar a barullo porque o mar daba para todo. Ninguén lle negou o creto de bo patrón e de bo cristiano que tiña; mais ás veces parecía ter tratos co demo. O “Rifante” tiña fe na súa fada. Que confianza tiña o “Rifante” no mar! Pero tanta fartura minguou de súpeto e a fame foi entrando en tódolos fogares. Tal aconteceu cando as traíñas mataron o xeito.
Na noite daquel día velaí se sentiu unha tropa na nosa casa. Era o “Rifante” que viña coa muller, os fillos, os xenros, as noras e os netos; todos en procura dos mil reás. A patulea do “Rifante” encheu a casa toda e daba medo pensar como formarían roda demandando pan ao seu Patriarca. O “Rifante”, coa gorra encachada até as orellas, pediulle os cartos a meu pai e, ao recibilos das súas mans, descubriuse relixiosamente e, amostrándollelos a todos, dixo con solemnidade: — Miña muller e meus fillos, se morro, xa sabedes que se lle deben cincoenta pesos a este home. E sen dicir outra verba, tapou a cabeza e foise diante de todos, escaleira abaixo. Castelao. Cousas (adap) |
|
|
Na noite da derradeira novena de defuntos a igrexa estaba inzada de medos... O abade cantaba o responso diante dunha caixa chea de ósos e no intre de finar o “paternóster” daba comezo o pranto. A procesión tiña remate no osario do adro... Naquela procesión todos tiñan por quen chorar e todos choraban. E aínda choraba Baltasara, unha rapaza criada pola caridade de todos que aparecera dentro dun queipo, a carón dun cruceiro, que non tiña pai nin nai nin por quen chorar; mais ela foi collida polo andazo do pranto e tamén se desfacía carpindo con tódolos folgos. Camiño das casas unha veciña inquiriu da rapaza: -Por quen chorabas, Baltasara? I ela dixo, saloucando: -O non ter por quen chorar parécelle pequena desgraza, señora? Castelao. Cousas (adap) |
|
|
A ponte vella xa non rexe cos amores e as traxedias que leva no lombo e calquera día amañece afundida. Se a ponte vella falase, atestiguar podía o que vou contarvos. Era unha rapaza branca e bonita como unha filla de rei. Pola súa endebleza e o seu porte fidalgo fixérona costureira e tódolos anoiteceres pasaba pola ponte vella e cruzábase sempre co estudante de crego. -Boas tardes, Rosa. -Boas tardes, Pedro. Ela viña da costura; el tornaba do latín. E olláronse de pasada tantas veces na ponte vella que cando Pedro entrou no Seminario, xa levaba un amor no peito. O inverno foise e Pedro chegou do estudo e viña ardendo por ver a Rosa. O namorado sentábase tódolos anoiteceres na ponte vella, en espera. A costureira branca e bonita xa non andaba na costura e ó topárense nalgún camiño, ela agachaba a cara no seu pano i el poñíase a morrer. Un día Pedro escoitou, co corazón trubado, unha conversa na ponte: -Aquela cariña tan feita trocouse nunha carantoña que pon medo. Xa seu pai viña de xentes marcadas con cruz no libro da parroquia, e que non pensen en curala… O que che ten a probiña é o mal de San Lázaro. A noite daquel día pechouse para Pedro coma se se pechasen tódalas portas do mundo. Agora é un abade moi vello e moi santiño, que se senta moitos anoiteceres na ponte vella a repartir o ben da súa santidade en tódolos que pasan Castelao. Cousas (adap) |
|
|
Cando en era rapaz chegou Ramón Carballo; viña con chaqueta de tarazona forrada de baeta vemella e unha gorra con visera de carei, como veñen os que van a navegar. Tamén traía o peito tatuado, que ben lle mirei eu un paxaro cunha carta no peteiro e o seu nome debaixo Lémbrome que Ramón Carballo foi a Bos Aires e volveu sen cartos. Logo foi á Habana e non trouxo diñeiro. Despois foi a New York e volveu tan pobre como fora. Ramón Carballo aínda foi a non se sabe onde e non volveu máis. Castelao. Cousas (adap) |
|
|
Monsieur Lavalet gana o seu pan vendendo restos humanos. M. Lavalet é un home arrepiante: ollos roxos de vidro, cabelos mortos de perruca vella, regos secos de suor luxado na testa, friaxe de éter nas mans e nos beizos a sustancia de moitos velenos. Cando M. Lavalet soubo que eu era pintor mostroume unha gran colección de coiros humanos tatuados e curtidos para facer petacas, carteiras… Un dos coiros era do peito dun home, representando un paxaro cunha carta no peteiro e debaixo do deseño campaba este nome: Ramón Carballo. Castelao. Cousas (adap) |
|
|
O alquilador non ten máis bens que un faco, unha albarda e unha corte. O alquilador non é mesmamante un ladrón, pero petisca no alleo. Unha noite de luar velaí vai o alquilador armado de fouce e de cesta en dereitura do cemiterio. E chegado frente do valado guindou coa cesta dentro… Nisto oíu que a cesta caía no camiño. Nun intre de arriscamento trabou a fouce cos dentes e gabeou polas pedras arriba disposto a encararse co morto que lle tiraba coa cesta… Os seus ollos atoparon a cara risoña do “Furrica” que tamén apañaba herba no cimeterio Castelao. Cousas (adap) |
|
|
NA VELLEZ
Dous vellos que tamén tiveron mocidade, que se coñeceron nun baile, que logo casaron por amor e que viviron amándose tolamente. Dous vellos sempre xuntos. Castelao. Cousas (adap) |
|
|
A siña Sinforosa era unha velliña que tódolos días pasaba o mar porque era mandadeira de oficio, como xa fora súa nai súa avoa e cicais tódalas súas devanceiras, dendes que os da banda de acá tiveron comercio cos da banda de alá. Era honrada ou parecía selo pois vivía do seu creto de muller de ben. Engaioleira e faladora con todos, tiña sempre, para a xente fidalga, un caravel na súa boca chuchada. A siña Sinforosa sabía tódalas traxedias do mar naquela travesía. Nos días de tempo ruín, cando funga o vento nas cordas e os salseiros varren a cuberta do barco, a siña Sinforosa metíase en si e rezaba pola súa alma. Nos días mainos a siña Sinforosa rezaba polos afogados. O barco ía andando cara á banda de alá e a mandadeira ía rezando sempre. Castelao. Cousas (adap) |
|
|
Era un barbeiro de sábado que amaba os libros que non entendía e gustaba de lelos enteiros. Unha vez topeino coa testa pousada nas mans, ao xeito dun pensador, e díxome -Estou profundando Castelao. Cousas (adap) |
|
|
BIEITO (NENO) Cando Bieito quedou orfo de pai e nai, chegou das Américas un parente e levouno consigo. Na víspera de emprender a viaxe, colleu o camiño do monte e alá enriba, no curuto de todo, deixou ben agachado un ichaviño. Foi a idea sentimental dun neno de doce anos. Despois, nas pampas arxentinas, apurráronlle tódolos cans, cando aínda non sabía gobernarse na soedade dos campos se camiños. E moito padeceu para deprender a encararse con homes, rillando as ganas de chorar... Castelao. Cousas (adap) |
|
|
BIEITO (HOME) A troco de anacos do espírito Bieito conquiriu un sentido novo e, traballando sen acougo, ganou riquezas dabondo. Casou, nascéronlle fillos e prendeuse en terra allea. Cacheando nos currunchos da memoria as farraspiñas esquecidas do seu ledo vivir de neno, Bieito sempre remataba pensando no ichaviño que deixara gardado no curuto do monte. E non podendo vivir máis tempo sen visitar os eidos nativos, meteuse nun barco e chegou á Terra. As verbas esquecidas do noso falar, o musgo, os couselos, os fieitos e tódalas cousas que ía topando no camiño enchían de ledicia o seu corazón. Cando chegou ao curuto do monte, os ollos revíanlle felicidade. No mesmo sitio en que o deixara encontrou o ichaviño, e non hai parolas no mundo que poidan darvos idea da emoción de Bieito naquel intre. Dispois marchouse cabo dos fillos. Agora Bieito ten un ichaviño pendurado da súa leontina de ouro e ten unha mágoa na hucha do peito. Castelao. Cousas (adap) |
|
|
Os dous choqueiros cos mesmos esterqueiros, coas mesmas caretas, cos mesmos traxes, cos mesmos ditos. Sabían un secreto amoroso da miña mocidade. Adoecía por descubrilos pero nunca logrei nin unha sospeita. Un ano convideinos con augardente… e púxenlles diante de si unha garrafa chea de purgante Leroy... O meu divertimento durou pouco. Axiña de marcharen comenzaron os remorsos a rillar na miña conciencia... Endexamais volvín a velos diante de min Castelao. Cousas (adap) |
|
O pai de Migueliño chegaba das Américas e o rapaz non cabía de gozo no seu traxe festeiro. Migueliño sabía cos ollos pechados cómo era o seu pai; pero denantes de saír da casa botóulle unha ollada ó retrato... Un home estaba abrazando á súa nai. Era un home que non se parecía ó retrato; un home moi flaco, metido nun traxe moi floxo; un home de cera, coas orellas fóra do cacho, cos ollos encoveirados, tusindo... Castelao. Cousas (adap)
|
|
|
Romualdo era un home "fino". Polas súas maneiras xeitosas conqueriu creto de home ben enseñado, anque as súas cortesías co chapeu na man non tiñan certamente o cuño da fidalguía enxebre... Romualdo ademais de escribente era un gran catador de viño. Unha vez de Romualdo pasou a noite de parranda... -Anda Romualdo, vente con nós, que imos xantar unha empanada. -Ben; pero agardai un anaquiño que vou dicirllo á miña muller. Castelao: Cousas (adap) |
|
|
O fillo de Rosendo andaba aboiado polas rúas amostrando a súa faciana albeira de mozo malmantido. As letras que deprendera non eran dabondo para vivir do traballo da testa e o señoría conquerido non lle deixaba vivir do traballo das mans. Botara tres anos de bachillerato e xan non podía traballar… E a forza de “pitillos” regalados foi matando a cobiza de outras regalías da mocedade Castelao. Cousas (adap) |
|
|
ERA UN MENIÑO DE MANTEIGA Era
un neniño de manteiga, bonito coma un caravel. Ningunha señora podía
ollalo sen bicalo. O mozo entrou nunha academia militar e a súa nai choraba, choraba. Un día o mozo marchou á guerra por obliga da súa profesión. E alí caíu ferido de morte. Castelao. Cousas (adap) |
|
|
DON FROITOSO
Don Froitoso é un home dos que retrasan o reloxo para retrasar o tempo e pecha os ollos cando quer que non o vexan. Todo imaxinación e fidalguía, vive no seu derradeiro esforzo de galan. Un galán, comprementeiro de barbas de liño e caraveis de bico. Castelao. Cousas (adap)
|
|
|
Doña Florinda casou con Fungueiriño e viveu lúa tras lúa en espera dun fillo que non chegou. Laiándose da súa cativa sorte, doña Florinda pasaba as horas mortas na solaina escoitando o chouqueleo triste das galiñas poñedoras. Fungueiriño era xogador e morreu do corazón, deixándolle á probe fidalga os anceios fanados de acariñar un fillo. O loito sentáballe ben a doña Florinda e a carne branca dos seus brazos chamou polas olladas a furto de don Roque. A boa fidalga soubo despertar un amor serodio no peito do solteirón e logrou casarse de segundas. E dispois de casada remenceulle novamente o degoro de ser nai, e aínda viveu, lúa tras lúa, en espera dun fillo que non chegou. Don Roque foise do mundo e doña Florinda quedouse soa diante dos seus anceios fanados. Castelao. Cousas (adap) |
|
|
DENDE A FIESTRA DA TORRE
Dende a fiestra da torre a condesiña ten os seus ollos chorosos, enfiados na derradeira revolta do camino, por onde un día fuxiu a súa ledicia de namorada. E pasan días e meses e anos, esculcando no camiño a volta do seu amor. Castelao. Cousas (adap)
|
|
|
O señor Antón vivía cando meu avó era mozo. O señor Antón foi un pintor de moita sona, e da súa artesanía quedaron probas a barullo. O señor Antón pintaba todo con lindas coores, tapando madeiras e pedras coma se as vestise con traxes de festa. O señor Antón coidaba que tódalas cousas estaban encoiradas cando non estaban pintadas, e pouco a pouco foi pintando todo, todo… convertindo a pedra en madeira e a madeira en pedra, para que as xentes pasmasen. Pensas que é pedra? Pois non, señor, que é madeira. Pensas que é madeira? Pois non, señor, que é pedra. e velaí o engado artístico do señor Antón. As súas mellores obras son uns gardaciviles recortados en táboas que hai no moimento de Semana Santa e un cadro de almiñas que ten o tumbo dos difuntos, onde din que puxo ao vello abade pintiparado; pero o señor Antón vivía de facer retratos. Castelao. Cousas (adap) |
|
|
O bruxo da montaña sabe moitas andrómenas para sandar as almas feridas. Adiviña canto está por acontecer, se máis que perguntarllo á “peneira de san Cibrán”, e sempre ten unha feiticería axeitada para cada mágoa. ¡Ouh, o bruxo da montaña sabe máis da conta. Castelao. Cousas (adap) |
|
|
Unha rúa nun porto lonxano do norte. As tabernas acuguladas de mariñeiros. Un mariñeiro que fala francés tropeza cun mariñeiro que fala inglés. Danse promesas de amizade. O taberneiro, gordo coma un flamengo de caste, veu saír aos dous mariñeiros da taberna e pola súa faciana vermella escorregaron as bágoa. Os tres eran galegos. Castelao. Cousas (adap) |
|
|
OS DOUS DE SEMPRE
|
|
|
Da tía Ádega gardo un punxente recordo: nacéralle no queixo un só pelo, enribichado coma o rabo dun o. Este pelo, único, mostraba unha fortaleza de vinte xuntos, e saíalle para diante, ofensivo, coma un corno. Moitas veces o pelo da tía Ádega desaparecía e entón era temíbel, porque sempre lle quedaba, a rentes do queixo, un cañoto en bico de clarinete. Eu lémbrome de que todos os rapaces tiñamos medo aos seus bicos e refugabamos os melindres que nos ofrecía, porque todos os pícaros que a tía Ádega bicaba unha vez quedaban avisados para sempre, e por moito que a vella fixese endexamais lograba espetar dúas veces nas fazulas dun mesmo neno, aquel terrible alferrón que Deus lle plantara no queixo. Castelao. Os dous de sempre (adap) |
|
|
FARRUCO Farruco ben merecía as axudas da tía Ádega, porque vivía feito un azacán; el, que fora o mozo máis enfonchado da vila, por quen toleaban as mozas de máis porqué! |
O mozo, denantes algareiro e parrandista, trocárase nun limón estruchado polos traballos e as cavilacións. Os nenos eran fazuleiros e bonitos, coma anxelotiños de retablo barroco; pero cumpría ter moito pan para tantos peteiros abertos. |
|
PEDRIÑO ( NENO) Pedriño, o fillo máis vello de Farruco, veu vivir coa tía Ádega. El era manso, doce, alabeeiro; pero tamén lacazán, pousafoles, e máis que nada comellón e lambeteiro. Endexamáis podía ver comer sen pedir parte, e moitas veces daba noxo de velo tan debecido sempre, tan famento, inda que tivese o fol estoupado de comida. Cando algún compañeiro comía unha mazá, Pedriño achegábase a el, paseniñamente, e dicíalle con verdadeira homildade: Non... ! Castelao. Os dous de sempre (adap) |
|
|
Rañolas: un rapaz eivadiño das pernas, que andaba en crequenas, por ter os remos engoumados. As pernas de Rañolas estaban tan encartadas que para andar de présa tiña que axudarse das mans, camiñando a catro pés... Agás da súa cepa e da súa facha, Rañolas era moi agudo, moi entendido e moi bo, segundo dicía Pedriño... Castelao. Os dous de sempre (adap) |
|
|
DON ANDRÉS O cacique da vila chámase don Andrés, e non era político por ideas senón por encher de diñeiro as gabetas. Por fóra asemellábase aos cambistas da vella pintura flamenga, e por dentro tamén. A súa casa era unha tenda de diñeiro para vender pesos a sete pesetas, e cando se achegaba unha vítima collíanlle os beizos un aquel de ledicia, coma se lle rañasen os proídos o lombo; pero na faciana xamais se lle pousou a risa limpa dos homes de ben Castelao. Os dous de sempre (adap) |
|
|
O xefe do negociado de "Clases pasivas" O xefe de Pedro é un home ruín que anda falando da ruindade dos demáis como o coleicionista que tolea cando dá cun exemplar novo. Tense por amante da lei porque lle gusta ser xuez do veciño. Mide a intelixencia dos empregados polo escalafón. Ponlle chatas a todo. Chámalle asesinos aos médicos, bandidos aos boticarios e ladróns aos comerciantes. Coxigoso e rallante. Morréulle a nai e cando a levaban miróu o ataúde e somentes dixo: —«Hay que ver con que paño negro forraron la caja. Estoy seguro que destiñe enseguida». Vai todas as tardes ao café, e despois leva para a casa o azucre que lle sobra. Enriba da mesa do despacho ten un caixón onde deixa, empiadas, as pedras de azucre. O caixón xa está cheo, e o xefe de Pedro révese de contentamento ao ver a obra colmada. Unha obra que durou anos de aforro e previsión, poñendo dúas pedras diarias. |
|
|
PEDRIÑO (HOME)
Pedro foi atrapado e casóu. O casamento foi amañado pola sogra: a siña Filomena... Decorreron tres anos e o fogar de Pedro, cun neno e unha nena máis bonitos que ouros, seguía sendo o inferno frío. A sogra e o xenro levábanse como o coitelo e o cabrito...
Pedro foi embarcar a Vigo camiño de América...Volve como un fol desinflado...
Ten un rauto masculino polo que a siña Filomena trócase en nai amorosa, fártase de chorar diante do alcalde, pon os seus empeños en xogo, e conquire para o xenro un destiniño descansado. Agora Pedro está ganando catro pesetas de xornal nunha caseta de consumos, na porta da cibdade, tendo conta de que non colen xamóns de matute. Pasa vida folgada e feliz, porque xa vai sendo vello e o ventre pídelle menos comida Castelao. Os dous de sempre (adap) |
|
|
Rañolas saíu do hospital sostido aínda con muletas, pero enriba das pernas de resorte. Ninguén que o vise recoñecería ao cacharulo de denantes. O cariz macio e arrufado dáballe aires de fidalguía. Para ser home cumprido faltáballe guindar coas muletas
|
|
|
Cando Rañolas se veu explotado como un boi, os noxos da vida doéronlle máis que nunca... Ideas lle daban de atoar a boca con dinamita, de acender a mecha i esbarrufar de miolos a vouta do ceo. E unha vez foi vencido pola onda... Da morea de entullos xurdía o corpo de Rañolas, encoiriño de todo, sentado nunha cadeira derreada. O tronco sen cabeza, desfeito en carniza; os longos brazos pendurados; as pernas tocas. Na parede branca, salferida de miolos sanguiñentos, deixa Rañolas a súa despedida. Era unha soa verba, escrita con letras grandes e mouras: Castelao. Os dous de sempre (adap) |
|
|
RETRINCOS |
|
|
O SEGREDO Un día chegou ó comercio un vello “gaucho”, enxebremente vestido e arangallado con mil adovíos de prata. O seu cabalo rechinaba no palenque e os nosos cans oubeánbanlle de firme. Castelao. Retrincos (adap) |
|
|
Cando ía en dereitura do mostrador bambeouse á maneira dun trompo que morre e deseguida caeu, redondo, batendo a cabeza no chan, co petar xordo dun petador de chumbo. Sen ningunha oración deitaron ao morto enriba da mesa do billar. Meu pai despuso que o dependente saíese en busca do Xuíz de Paz e díxonos que gardasemos o secreto diante de miña nai. |
|
|
Miña nai, a pobre, sentada no leito, preguntaba, preguntaba… Que facía alí aquela luz?. Por que o rapaz pegou aquel chío de paxaro agoirento? Por que a luz seguía acesa? Que había alí? E eu souben gardar o segredo. Castelao. Retrincos (adap) |
|
|
Eu quixen asasinar a un inglés, por patriotismo. O caso aconteceu na Pampa Central da República Arxentina e no tempo da guerra de Cuba. Era eu daquela un melido rapaz de doce anos... O inglés Don Guillermo viaxaba sempre con dous "gauchos" a moitos cabalos. Cada vez que baixaba das súas terras de Río Negro durmía na nosa casa. Era home de maneiras pouco fidalgas, a no cinto de coiro lucíalle sempre un revólver con mango de nácar: argumento terrible naquelas terras. Cando Don Guillermo reparou nos meus debuxos escachizouse de risa, a entón correspondín a tal ofensa con ditos alporizados que aumentaron a súa ledicia. Cómpre dicirvos que eu era madeira de heroe ou de mártir, a para servir á miña patria tanto me daba matar como morrer; mais o inglés humor de lima xorda turrábame polo xenio, volvíame tolo de carraxe, a despois burlábase dos meus denostos. Quen puidera facerlle comer aquel revólver de mango de nácar! ¡Quen puidera ollalo morto, aberto en canal a pendurado! Cantas veces pasou por alí D. Guillermo tantas veces me fixo adoecer de carraxe; mais eu sabía que o triunfo da escuadra española daríame forzas dabondo para esmagar a fachenda daquel inglés nifroso.
O desastre de Santiago de Cuba derrubou as miñas ilusións, a non seria doado describir agora o infinito desespero en que me vin asolagado. Por aqueles días pasou o inglés ... e feriume con estas verbas sarcásticas: -Agora tendes a escuadra submarina máis grande do mundo... Endexamais dixera Don Guillermo semellante cousa, pois no mesmo intre decidín asasinalo. Ouh, o plan criminal era do demo! No fío das dúas da noite entraría de esguello no apousento do meu inimigo. Andando amodiño, no bico dos pés, chegaría cabo do leito e de súpeto, zas!, espetaríalle un coitelo na gorxa. Eu vía saír o sangue do inglés, a cachón; eu ollei como espernexaba para morrer, e nin o máis lene remorso abalou a miña conciencia. Aquela noite deiteime cos ollos ben abertos, apreixando na man o coitelo de matar os carneiros. O reloxo do comercio tardou tanto en dar as dúas que fun vencido polo sono... Cando espertei batía o sol no lombo da Pampa. O inglés salvárase de milagre. Castelao. Retrincos (adap) |
|
|
Aínda era eu estudante cando se criou no meu maxín a idea de facer un cabezudo.. busquei o tipo máis laído da vila. Chegada a hora saíu o meu cabezudo e a xente escachou a rir: -É Peito de Lobo! É Peito de Lobo! Nun curruncho da praza xurdiron chíos ferintes de mulleres que non daban atafegado un orneo que chegou a min como un tremer da terra. Era Peito de Lobo que quería esnaquizarnos: ao cabezudo e a min. No segundo ano Peito de Lobo apañou tal carpanta de anís escarchado que bailou co cabezudo na praza, e dáballe bicos e apertas, e chamáballe "meu irmanciño". Castelao. Retrincos (adap) |
|
|
O RETRATO Era domingo, Melchor, o taberneiro, agardaba por min ao pé da porta. Deume as "boas noites" e rompeu a chorar, e por antre os saloucos saíanlle as verbas tan estruchadas que soamente logrou dicirme que tiña un fillo a morrer. |
|
|
O RETRATO De súpeto naceume unha idea. Ensumín o meu ollar nun novo papel branco e dibuxei un neno imaxinario. Inventei un neno moi bonito, moi bonito: un anxo de retablo barroco, a sorrir. Agora melchor consolábase. - Tiven moitos fillos, pero o máis bonito de todos foi o que morreu. Velaí está o retrato , que non mente. Castelao. Retrincos (adap)
|
|
|
Había na vila unha rapaza do meu tempo, xeitosa de corpo, feitiña de cara, leda de xenio, traballadora de condición, pescantina de oficio e limpa de conduta; pero picante nos dicires... Era a rapaza máis fermosa da vila, e dábase conta do seu poderío. Escarolábase, burlona, cando os señoritos forasteiros lle facían a rosca e revíase, compasiva, cando os mozos do seu igual criaban o pasmo. Ela gustaba de contar na ribeira os perigos en que se metía, e as pescas estordegábanse de risa cos ditos da rapaza, que descubría, de miúdo, tódalas súas enchoiadas amorosas. Ela gustaba de acender fogueiras e logo apagalas, e nos seus feitizos de serea morrían os fumes dos señoritos e as olladas dos mozos mariñeiros. Era dona de si e viviu sempre ceibe de murmuracións.
Nos días de festa parecía outra. A saia longa, a chambra de flores, o pano de oito puntas. Unha lazada verde na trenza do pelo. A cara con certo remilgo de señoritinga. Os andares coutados, por mor dos zapatos… Deica bailar tres veces non xurdía na súa face a risa escachada dos días soltos. No retorno da festa entraba na casa cunha cantiga nos beizos e cos zapatos na man.
A primeira vez que bailei foi con ela... Perdín a mocidade, fíxenme home; o baile chegou a parecerme cousa de parvos...
Cando se proclamou a República lanceime á política e saín Deputado das Constituíntes. A miña vila quixo agasallarme e alá fun eu. Desembarquei baixo o estrondo das bombas e entre o entusiasmo dos vellos amigos, que acugulaban o peirao e a ribeira. O azougamento non me deixaba camiñar, e se sodes sentimentais comprenderedes a miña emoción, porque a vila natal non é coma tódalas vilas. Cheguei á casa de meus pais, e na beira da porta vin a unha muller… Era gorda de ventre, de pernas e de brazos; a cara inflada e vermella; a boca sen dentes; a postura de regateira. Miroume, fite a fite, cos ollos mergullados en bágoas, e ó pasar a carón dela sioume con voz estremecida estas verbas: -Meu bailador! Castelao. Retrincos (adap) |
|
|
OS VELLOS NON DEBEN DE NAMORARSE
|
|
|
BOTICARIO: Vello namoradizo, que ten, ademáis, a desgracia de chamarse Saturio. LELA: Moza requentada na súa propia malicia. A escea desenrólase na botica. Cando se ergue o pano aparece Lela debruzada no mostrador, apreixando unha botelliña na man, e o boticario —tamén debruzado— a falar con Lela. Trátase de representar un palique amoroso. Lela: Eu non sei que me dá este home… porque xa fai moito tempo que debía estar na casa. Saturio: Pois calisquera día douche un feitizo de namorar e vólvote toliña. Como me chamo Saturio que o fago!. Lela: Iso sería unha traiduría...! Saturio: Así Deus me salve como che reviro o sentido cun bebedizo! Lela: Con non tomar xaropes desta botica..! Saturio: Tamén che podo dar polvos seguidores, ou píldoras de malicia, que son máis ardentes. Castelao: Os vellos non deben namorarse (adap) |
|
|
DON RAMÓN: Vella esponxa, embebida en viño tinto; remate de casta. MICAELA: Rapaza parafuseira de touciños duros. D. Ramón: Tamén me pode levar a min o demo?. Pois non pases coidados, Micaela; que non tardará en levarme se segues desprezándome. Micaela: Eu non o desprezo don Ramonciño, porque vostede non é coma os demais. Boa proba lle din onte! Boa proba lle din!. D. Ramón: Total un bico. Micaela: Pois ... por algo se empeza, que xa estou ben arrepentida do que fixen! Ai, iso si! D. Ramón: Pois hoxe veño por outro. Micaela: De día? Ai, que vergonza! (tapándose a cara, e logo, descubríndoa). Vostede pensa que son unha calquera, don Ramonciño! D. Ramón: Se me dás outro bico, regáloche outra leira. Castelao: Os vellos non deben namorarse (adap) |
|
|
PIMPINELA
Rapaza bonita que tolea cos panos de coores. O
VELLO FUCO: Veño
da vila, sabes? e lembreime de ti. Tráioche un regaliño do teu paladar.
Cativeces en comparanza co que daría se quixeses. PIMPINELA: Moitas gracias, señor Fuco; pero eu non me vendo. O VELLO: Ai, rapaza: eu son moi pobre para mercar a túa bonitura, porque non hai diñeiro dabondo no mundo pata pagar o que ti vales. Eu tráioche cativeces o que se que che gusta; pero sen ánimo de magoarte. Como se fose o teu padriño... PIMPINELA: Se non é con intención... Castelao: Os vellos non deben namorarse (adap) |
|
|
O VELLO: A intención de verte bonita, de que sexas a flor das romerías. Xa verás o que che traio... Abre o paquete e saca un pano Este tamén che cae ben. saca outro Pois o que é este? saca outro Outro máis para que teñas en que escoller. Castelao: Os vellos non deben namorarse (adap) |
|
|
Saturio: -Eu mateime. Fun tan parvo que non podía vivir sen Lela. D. Ramón: - Eu mateime con solimán da miña bodega e con viño das tabernas. Sr. Fuco: - Morrín coma un can de rabia. Coma quen olla unha fonte de auga pura e non pode bebela. Morrín por namorarme de vello! Saturio.- -Por namorarnos de vellos! Castelao: Os vellos non deben namorarse (adap) |
|
|
"Castelao. Lembranzas soltas", é un traballo dos alumnos de E.S.O. do IES "Félix Muriel de Rianxo" que foi presentado o venres, 24 de xaneiro de 2014, no Auditorio de Rianxo dentro dos Actos Castelao - 2014. Colaboración especial de Kiko Da Silva Amanda Mariño Rial María Fernández Insua Alicia Fernández Insua Aida Barros Ces Alba Vicente Muñiz Irene Rey Piñeiro Lucas Tarrío Lijó Yolanda Figueira Lago Xabier Lojo Pouso Alex Iglesias Ordóñez Andrea Castro Patiño Marta Eiras López Alba Sóñora Chouza Mario Rodríguez Tubío Sabela Gey Lesende Nicolás Abeijón Lojo Xavier Collazo Iglesias Paula Cambeses Franco
Coordinado por: X. Antonio González Vilariño X. Antonio Calvo Ces |
|
