Rafael Francisco Antonio Olegario Juan Dieste Gonçalves

RIANXO, 29-1-1899   -   SANTIAGO DE COMPOSTELA, 15-10-1981

1995, ano de Rafael Dieste

Falas xornalísticas dos anos mozos publicadas en El Pueblo Gallego de Vigo entre 1925 e 1927

LEDE AS COUSAS QUE SE ESCRIBEN EN GALEGO

        ...Desde aquí podemos dicirvos onde topariades literatura galega. Gustáranvos as revistas "NÓS" e "Terra a nosa", e un libriños pequechos con novelas curtas ou contos que se chaman "Lar", "Libredón" e outras...                                        El Pueblo Gallego, 3-01-1926

CARA Á LINGUA FRANCA GALAICO-PORTUGUESA

        ...Unha verba  galega no meio do portugués é como una pingota de auga deitada nunha cunca cunha verba potuguesa no meio do galego...

         ...Existe antre o galego e mailo portugués tan estreita afinidade que canto máis portugués é o portugués e máis galego é o galego, máis veñen a se asemellaren...      

                                                                                            El Pueblo Gallego, 23-01-1926

"COUSAS" por CASTELAO

        Cando algo nidiamente bo aparece nas letras galegas, síntese a súa caricia coma a dun feixe de sol morno dspois de longa invernía...

        Si Castelao quixera chamar ás súas "cousas" poemas en prosa, estarían moi ben nomeadas...    Alí queda a tremar coma un dardo de prata.

El Pueblo Gallego, 3-03-1926

O BALCÓN MARIÑEIRO

        O balcón mariñeiro calábase a viseira cando o serán escomenzaba a alcender as estrelas, e poñíase a abesullar e a escoitar...

        Unha desas noites de moitas estrelas, cando o silencio cae... o balcón mariñeiro viu alá no meio da badía un navío branco, de moitas velas que parecía deserto, pero oíanse músicas...                                                                                            (fragmento) El Pueblo Gallego, 10-03-1926

Dos Arquivos do trasno: EN COL DA MORTE DE BIEITO

        Trata sobre o momento en que levan ao Bieito no ataúde para enterralo no camposanto. Un dos que portaba o cadaleito oíu un rebulir dentro, pero por vergoña e por mor a ser acusado de troleiro, non dixo nada. Pola noite, o home decidiu volver ao camposanto para desenterralo... Cando  xa estaba co sacho nas mans oíu que se achegaba xente, e botou a correr.    (Adaptación)

Dos Arquivos do trasno: DE COMO SE CONDENOU O RAMIRES

        O Ramires, despois de andar por outras terras ao longo da súa vida, decidiu ir á súa aldea para morrer. Era herex, non cría en Deus. Xa cando estaba a piques de morrer, o Crego foi xunta del para confesalo e que fora a ben con Deus, pero el negouse, morrendo herexe aínda que a súa dona llo pedira.                            (Adaptación)

Dos Arquivos do trasno: A VOLTA

        A señora Resenda e o señor Resende só pensaban no regreso do seu fillo, Adresiño, o cal marchara había moito tempo. Pasado o tempo o señor Resende morreu, o ver q o seu fillo non volvía. A señora Resenda pasou todo o inverno soa agardando por el. Un día, pola noite, escoitou un ruído na casa, ela pensou que era o Andresiño e baixou correndo. Ó dia seguinte os veciños atopárona morta cos ollos ben abertos, e nunca máis se soubo do asunto.        (Adaptación)

Dos Arquivos do trasno: A LUZ EN SILENCIO

      Un home que vivía na cidade recibiu unha casa vella e unhas leiras por herdanza dos seus pais na viliña onde nacera.Tivo que ir ata alá para arranxar os papeis. Ese día pola noite, na casa vella,  estivo revisando unhas notas que tiña nunha habitación, ó volver divisou unha sombra no cirio, como se alguén estivese a aguantar del, pero ó achegarse non viu nada.           (Adaptación)

Dos Arquivos do trasno: HISTORIA DUN XOGUETE

       A Bastián, mariñeiro de profesión, ocorréuselle a idea de construír un barco de xoguete, chamado “Nosa señora do Carme”, para o seu fillo. Fórono probar para ver se flotaba, pero afundiu. O Bastián marchou e nunca máis se soubo del. Pasado o tempo, o fillo pequeno atopou o barco na praia, alegrouse moito e  colgouno na repisa da casa, mirando cara o mar.          (Adaptación)

Dos Arquivos do trasno: O VELLO MORENO

        O vello Moreno era un mariñeiro. Un día estaba el cuns amigos nunha taberna falando de mulleres, cando empezou a contar unha historia dunha muller casada cun mariñeiro, e cando este estaba no mar enganábao cun viaxante. Pouco a pouco a aldea foino sabendo, chegan a oídos do marido. Un día a muller foi ao peirao cos fillos a esperala volta do marido, pero este nunca volveu.         (Adaptación)

Dos Arquivos do trasno: O VAGAMUNDO

        En todas as vilas hai sempre un vagabundo, sempre descalzo e mal vestido, a xente chamáballe mangallón e ríanse del. De rapaz rebelde e malcriado. Nunca foi á escola. Sempre quedaba só, porque os seus amigos de xogos sempre o abandonaban.Ía detrás das mozas, mais elas o rexeitábano e ríanse del.                     (Adaptación)

Dos Arquivos do trasno: O VELLO QUE QUERÍA VER O TREN

  Eran de alá da montaña...Un vello que vivía coa súa filla, o marido desta e co seu neto, empezou a dicirlles que  quería ver o tren antes de ir para o outro mundo. Ninguén lle facía caso. O neto púxose de parte do avó, e tiveron que  coller ó vello mailo neto e levalos a ver o tren nun carro.

        De súpeto o rapaciño dixo:

        -Eu cando medre tamén ei andar en tren.

        As enrugas do vello teceron unha sombriza tristura.                                (Adaptación)

(A vía do tren significa o "camiño" que simboliza a vida do vello, que ve como se acaba cun eloxo de area o seu tempo. A luz do tren, unha liña horizontal amarela, o amencer que o interpreto como o nacimento. A partir dela o ceo escurece simbolizando que nunca saberemos o que hai antes da vida, ese infinito inexpugnable... como ao chegar a morte, no que o camiño se vira de negro.

        Outra interpretación é ver ao tren como a luz do progreso que ilumina a terra. "Unha Nosa Señora de Ferro", escribiu Curros.   Amanda Mariño Rial)

Dos Arquivos do trasno: O NENO SUICIDA

  Esta é a historia que un home conta nunha taberna despois de que o taberneiro  lera  unha noticia de que un neno se suicidara. Trátase dun vello que naceu da terra, non sabia falar, e ía espido. Os poucos comezou a falar, e conforme pasaban os anos íase facendo máis novo. 

        Cando chegou a ser un neno, matouse porque non soportaba a idea de volver a ser un bebé.

        O taberneiro ergueuse de súpeto nas puntas dos pés e púxose a mirar todo arredor cos ollos moi abertos. O vagamundo desaparecera sen pagar.                          (Adaptación)

Dos Arquivos do trasno: NA MORTE DE ESTRELIÑA

        Estreliña era unha rapaza moi obediente que sempre facía todo o que os seus pais lle mandaban, sen pensar en recibir nada a cambio. Un dia Estreliña morreu. Estaba no cadaleito bonita como sempre, e tan campante. A nai, e a irmá choraban detrás do cadaleito...  (Adaptación)

Dos Arquivos do Trasno: O GRANDOR DO MUNDO

        Trátase dun home que tan ben oíu falar de Bos Aires que dicidiu marchar alí para ver todas as marabillas que todo o mundo dicía que había. Quedou alí dez anos. Volveu rico penurias e en recordos á súa casa vella, e murmurou: Que grande é o mundo.                        (Adaptación)    

Dos Arquivos do Trasno: PAMPÍN

        Pampín era un mozo fazuleiro, ancho e duro que sempre axudaba ós demais. Vai sempre cunha caniña pequena...  Repara en todas as cousas, failles cariño ás pedras, e se algún sueste ou calquera outra prenda cae dunha balconada, Pampín é sempre o que avisa.

        Todo o mundo o coñecía pola súa xenerosidade. Agora dis que ten mentes de ir navegar...

Dos Arquivos do Trasno: ESPANTO DOS NENOS

        Na aldea había un almacén baleiro, onde todos os nenos ían xogar. Un día un dos nenos mirou cara o teito e divisou unha fenda nel, e na fenda un ollo dunha persoa observándoos. Ninguén sabia o que era, e ninguén dixo nada. Hoxe en día a casa transformouse, e os nenos xa son homes. Quen se ía acordar do acontecido?  (Adaptación)

        Dous homes que se atopan unha soa vez para falar das súas cousas á beira da ponte. Un pregúntalle  ó outro que esperaba da vida.  Este respondeulle que xa estaba canso de tanto axetreo, e de tanto viaxar polo mundo e dixo : “O que eu quero é  ter un quiosco de periódicos, pintado alí nunha praciña que eu sei...”    (Adaptación)     

        O río devolve a imaxe dun home que ve o seu reflexo dende a ponte de ferro. Un home sen rostro que non está contento co que alcanzou na vida. 

        A corrente, o paso da auga, é o rápido transcurso do tempo e o "lavado" da imaxe, o cambio que este home lle quere dar á súa vida. (Amanda Mariño Rial)

Dos Arquivos do trasno: NOVA YORK É NOSO

        Un neno que  intenta contarlles os outros que  xogaban con el no peirao que  o seu pai chegara hoxe de Nova York, pero ningún lle fixo caso, quizais por iso case se pelexa con un. Como ninguén lle preguntaba polo seu pai, o neno a piques de chorar dixo: Nova York é noso!                     (Adaptación)

Dos Arquivos do Trasno: O CASO DOS TRES FORNOS

        O dereito é sempre o dereito, e sóbranme a min azos para soster o meu se alguén mo quere tortear ou virar do revés.

       -Que non limpe máis que un forno? Que non limpe máis que un? Nin vostede señor maquinista, nin o capitán, saben quen son eu. Que ben me abonda un.... Os tres! Os tres porque non hai máis.

        Ao chegar a Marsella..

        -Señor capitán: voume. Ben viu que non me "abonda" un forno... Ben viu que por non quere pagar botes hai que castigar o corpo dun mariñeiro. Voume ...

       Andei todo o día por Marsella adiante... levaba moito tempo a escismar nunha tasca , diante do meu vaso, cando...   Que queredes! Volvín ao barco.

Dos Arquivos do Trasno: ONCE MIL NOVECENTOS VINTE E SEIS

Espertei, erguín a testa e... que tola anguria, meus amigos!...Tres figuras na lomba dun cotorelo requeimado; unha árbore, un home e un neno.    (Adaptación)

Dos Arquivos do Trasno: O DRAMA DO CABALO DE XADREZ

        A partida de xadrez ía comezar, pero o Cabalo Branco de Rei non chegara ó taboleiro. O rei moi anoxado rifoulle porque sempre chegaba tarde. O cabalo dixo que el non quería ser cabalo, nin rei nin nada. Tódalas pezas comezaron a sentir envexa das demais, e a Raíña para calmalos dixo que cada un era o que tiña que ser, e que isto só era un xogo.   (Adaptación)

Dos Arquivos do Trasno: UN CONTO DE REIS

        Vede que tolería, o que é a imaxinación atordoada e enfuscada. Remata de falar nada menos que cun mariñeiro que fora servidos de Melchor, e non topaba asunto para un conto de reis.              (fragmento)

Dos Arquivos do Trasno: DE CANDO VEU A RIANXO UNHA BALEA

        Cando eu era rapazote chegou un día a Rianxo, paréceme que ás dez e media da mañá, unha balea... Nisto que chegan lanchas, todas a remo para non ter que buscar as voltas ao vento na punta de Fincheira...        (fragmento)

A FIESTRA BALDEIRA

         Don Miguel:  É un vello mariñeiro, que estivo traballando no Brasil e volveu outra vez á súa vila a vivir. El aínda se  considera mariñeiro, pese a  que xa non vai ao mar. É moi compracente coa súa filla  á que  quere moito.

           -Eu non teño fachenda da pobreza. Nin sequera do esforzo que me custou saír dela. Sinto, si, un certo orgullo alá por dentro... Escoita: ter sido mariñeiro e para min algo máis, moito máis, que ter deixado de ser pobre.

A FIESTRA BALDEIRA

Dona Balbina é a muller de don Miguel. É a típica muller dun mariñeiro, leva á casa e coida da familia.

- Ti és o porviso, rapaz

A FIESTRA BALDEIRA

 Adelaida:   É moito señorío o teu. Non che ven dun colexio de monxas, coma o meu... coma o e antes, que o de agora tamén me vén do mar.

Repinica festeira a campaíña

D. Miguel:  Ti mesma Adelaida. Fainos pasar ti mesma.

      Adelaida: É a filla de Don Miguel e Doña Balbina. É unha rapaza moza e aínda sen casar. Educouse nun colexio de monxas. Ten un medio noivo chamado Mariñas. Primeiramente non participa dos  gustos mariñeiros  do seu pai, logo dáse conta da importancia de valorar o que un foi...

... Escoita: ter sido mariñeiro e para min algo máis, moito máis, que ter deixado de ser pobre.

BALDOMERO

-Señor Baldomero: É amigo da infancia de Don Miguel, foron xuntos á escola. Tamén é(ou foi) mariñeiro. É o que pasa máis tempo con don Miguel na casa deste falando do mar e das cousas que pasan no pobo...

Don Miguel.-                    Son o que foi contigo ao mar, son o que fixo catro cartos bo Brasil e fala agora co señor Baldomero...

O señor Baldomero.-       As mans, as mans... Cousa fina e sufrida son as mans. Cousa fina do pintor...                         (Primeiro lance)

NOGUEIRA

              É un estudante que lle da moitas voltas ás cousas, como, por exemplo, ó do Can do Urco. Vai axudar a que se arranxen os problemas de don Miguel coa súa familia e cos mariñeiros.

  - Si o señor Baldomero nos quixera poñer ben ao tanto do que ven sendo o  urco...

MATAPITOS

    É un cativo que lle fai os recados a Don Miguel.  

        -Bos días. Viña de parte de Caramañola, que xa está cordo... Nun instantiño   vai saír para l'Este e di que se vostede ten algunha cousa que mandar vir d'alá, que il ten boa cabeza e anceio de servilo, que homes coma vostede hai poucos...

ANTONIO, pintor mozo

-Antonio:É o pintor do polémico cadro. Adelaida pensa que é un mal "emboutador"de lenzos que cobra ós incautos por iso (neste caso ó seu pai). Oponse en todo momento ó troco do cadro (quitar a fiestra e poñer un fondo de xardín fidalgo), pensa que quedaría moi mal.

Antonio.-      É a filla de don Miguel. Certamente comigo non é moi espansiva... Veme de medio lado. Para ela non debo ser máis que un mal emboutador de lenzos que cobra diñeiro aos incautos por iso: por emboutar lenzos...                                                 (Primeiro lance  )

CARAMAÑOLA

        -Desta vez bota o Caramañola a casa polo balcón!

        -Os pesos de caramañola a rolos na taberna...

        -Lástima de home!

É un dos mariñeiros que van á casa de don Miguel a romper o cadro.

GARREANTE

  Será o que racha o cadro na casa de don Miguel.

    -É certo  que ao remate da romaxe de  San Ramón doulle un corte a un de por alá?

    -Xa lle chaman o Garreante. Pero non hai coidado. Colle sempre a faca moi perto da Punta, rabuña con ela para armar rebumbio e meter medo, e de aí non pasa.

DOURADO

        Don Miguel mándalle un traxe por Matapitos pero Dourado non llo acepta. Será outro dos mariñeiros que vai  á casa de Don Miguel a coller o cadro. Cando se amaña o do cadro

        -Don Miguel, mándeme o traxe. Agora quérollo. Estreareino mañá na festa.

VELLO ANÓNIMO

        -Pola saúde de don Miguel, que será o noso patrón alá no ceo, naquela lancha que xa hai tempo que morreu no lume despois de envellecer no mar. O neno xesús será o rapaz de abordo.

O MOZO ANÓNIMO

        -Eu son outro bárbaro, don Miguel, pero como poida non faltarei á festa derradeira. Irei co viño tasado para non armar lío.

Historias e Invenciones de Félix Muriel: EL QUINQUÉ COLOR GUINDA

        Alumbrando el rellano de la escalera había un quinqué de petroleo, cuyo depósito era de cristal color guinda y levemente modelado como un pequeño mar en que estuviera meciéndose el crepúsculo.          

          Aquel rellano fue siempre lugar en que se dieron cita a la vez la gran franqueza y el dilatado misterio.     (fragmento)

Historias e Invenciones de Félix Muriel: ESTE NIÑO ESTÁ LOCO

        Cuando yo era niño mi padre tenía ya la barba blanca, aunque según recuerdo y dicen viejas voces campesinas daba gloria ver la airosa gracia fidalga y el andar seguro, pero nada arrogante, que conservó hasta el final de sua días.

        Era buen nadador y alguna vez se aventuraba conmigo mar adentro, llevándome sobre sus espaldas. Debía ser como Neptuno...                     (Fragmento)

Historias e Invenciones de Félix Muriel: JUANA RIAL, LIMONERO FLORIDO

        Los cristales de su casita estaban rotos y en ellos se mecían las telarañas. Dentro, aunque hubiese sol, había gran tiniebla como si la luz del día recelase de entrar. (Fragmento)

Historias e Invenciones de Félix Muriel: EL LORO DISECADO

        En su tienda de Efectos Navales y Similares (entre otras cosas:alpargatas, trajes de mecánico, abonos...), don Ramón tenía un loro...

        Un día llego una señora que parecía una cotorrita, pero no disecada, sino muy viva, diligente y locuaz.  ( Adaptación)

Historias e Invenciones de Félix Muriel: EL JARDÍN DE PLINIO

        Aquello, según se mirase, podía ser un jardincito venido a menos, un corralillo aspirante a jardín, o tal vez un patio con cierta vocación de corralillo...

      Sí, aquello debió nacer así, como amable retiro. ¡Qué bien un jardincito detrás de la casa, allí en el borde de la ciudad!              (fragmento)      

Historias e Invenciones de Félix Muriel: EL LIBRO EN BLANCO

        Aquel campesino era santo y nadie lo sabía. Y, claro, él tampoco... Era ya bastante viejo, pero vivía con calma, sin prisa de mori... Y claro, también sin miedo...  Él no quería ser un hombre inútil.

      Alguien había llegado hasta allí sin ruído, dejaba en el suelo un libro enorme que traía a cuestas y le pedía con mucha urbanidad un vaso de agua. Era un hombre de edad indefinible...  El campesino tenía mucha experiencia, pero el que tenía ante sí parecía haber sobrepasado todas las experiencias.         (Adaptación)

Historias e Invenciones de Félix Muriel: LA PEÑA y EL PÁJARO

        Cuando llegó el viajero, y pasados los días del primer agasajo, la tía Berta hizo su equipaje, se engalanó como para ir de visita, tomó el negro abanico y la sombrilla que él recordaba de niño por aquel cóndor de marfil que plegaba sus alas en la empuñadura.

        -Temo estorbar aquí. Estoy acostumbrada a disponerlo todo y me sería dificil vencer ese hábito..... Puesto que llega el soberano, la regencia termina.... (Fragmento)

Historias e Invenciones de Félix Muriel: CARLOMAGNO Y BELISARIO

        Junto las primeras cubas, y no lejos de los abedules, estaba el de la suerte del pajarito, con la suntuosa jaulilla encostillada puesta sobre un estaribel. El pajarito es un canario, palido, palido, casi amarillo, esbelto y atónito, que da pequeños saltos sobre la solana de su pintado palacio.   (Fragmento)

Historias e Invenciones de Félix Muriel: LA ASEGURADA

        Había pasado una luna, y apenas en el filo del creciente, una noche de grandes nubes, pero con despejadosabismos en que centelleaban las estrellas, volvía yo de la ciudad de Arosa, en un galeón de esos que transportaban pinos y que, por no haber a tales horas lanchasde pasajeros, me traía de favor. Por no perder bolina y porque su rumbo no era mi puerto natal, sino a la ensenada de Beluso, que se recata más al fondo de la ría...                                   (Fragmento)

      La tragedia debió ocurrir en un lugar de Galicia, no bien determinado, en las postrimerías de una "edad media" inmadura y agreste. Según la comarca, puede hacer más o menos años.

        Otero pedregoso, encrepadura del valle. Sentado en una peña, al borde del camino que cruza el otero, don Frontán, solitario y adusto

VIAJE Y FIN DE DON FONTÁN

        Pinturillas:      No cuentes las almas, Salerosa, que habría para largo, cuanto más que algunas almas tienen varias caras.

Salerosa:           Y algunas caras las pinta para varios usos de varias maneras. Yo hago los trajes según mi fantasía, y`parace mentira, pero acabo queriéndole a esa gente.

VIAJE Y FIN DE DON FONTÁN

Mendigos a la puerta de una iglesia. A un lado tienden la mano la Pitañosa y el Mantoco. Al otro el de la bimba. Grave y silencioso llega don Fontán...

La Pitañosa:           ¡Un pobre nuevo!...

El Mantoco:           Mal Negocio

La Pitañosa:          Ya era ruín el sitio...

El Mantoco:           Y el huésped lo desmejora.                                                           ( Escena 4ª. Fragmento)

VIAJE Y FIN DE DON FONTÁN

Pinturillas:       Dormilón.... Si eso dices es que no tienes ojos para ver aunque los tengas tan resplandecientes para ser vistos. No me conoces, no me entiendes, soy el eterno incomprendido. (Bosteza) Dormilón llamas al soñador.           ( Escena 5ª. Fragmento)  

DUELO DE MÁSCARAS

        Sala espaciosa con doradas molduras, desteñidos tapices y muebles de bisabuelos...   Pende del techo, por su aparejo de lastres, cadenas y poleas, una adusta y pomposa lámpara de forja que ilumina la sala, y con las sombras que despiden sus hierros trae al recuerdo y al espacio alardes de arboladura de navío...    (Escena 1ª)

DUELO DE MÁSCARAS

     Don Juan:

-¡Oh, Rosa! ¡Rosa!¡Rosa!... ¡Aquella reverencia!... ¡Aquella reverencia está en la eternidad! ¡En la eternidad!... ¡Oh, qué ligera es la eternidad!    (Escena 2ª  fin)

LA PERDICIÓN DE DOÑA LUPARIA

Cielo nocturno, con estrellas y nubes negras... Rocío sale del albergue cabizbaja. La sigue doña Luparia...

Sergio.-        ¡Rocío, Rocío, Rocío!           (Gritando como un loco)

Silvia.-           ¿Eres tú, Sergio? ¿Qué andas haciendo por ahí a estas horas? ¿Por qué gritas? ¿Que te pasa?                            (Escena 3ª.Adaptación)

          Salita color rosa, con medallones, espejos y lazos; un sofá y butaquillas que aspiran a ser de estilo Luís XV; un pequeño biombo; una consola sobre la que reposan dos candelabros y un fanal... 

        Hablan misteriosamente doña Luparia y don Serafín; éste lleva una capa azul al brazo. Sobre una butaca ha dejado el bastón negro...       (escena 5ª)

Colaboración especial de Xosé Comoxo

Amanda Mariño Rial

María Fernández Insua

Miguel Otero González

Raúl Lorenzo Gómez

Paula Maroñas Rey

Alicia Fernández Insua

Aida Barros Ces

Alba Vicente Muñiz

Alejandro Rial López

Vicente Gómez Abuín

María Chouza Otero

Joel Castaño Resúa

Antía Outeiral Rodríguez

Lucas Tarrío Lijó

Luís Miguel Ramos Silva

Daniel Ferro Herbón

Alicia Quintáns Resúa

Javier Ordóñez Muñiz